Theo dự báo của Trung tâm Khí tượng, Thủy văn quốc gia và Đài Khí tượng, Thủy văn Lào Cai; năm 2023 tỉnh Lào Cai có khí hậu nhiệt đới gió mùa, nhiệt độ trung bình từ 17 - 22 độ C; lượng mưa trung bình từ 1.800 - 2.000mm; độ ẩm không khí 84,63%… Mặc dù, nằm sâu trong đất liền nhưng mỗi khi bão mạnh đổ bộ vào các tỉnh ven biển phía Bắc thì hoàn lưu của bão kết hợp với rãnh thấp thường gây mưa to đến rất to sinh ra lũ ống, lũ quét, trượt lở đất trên địa bàn tỉnh. Hiện nay, toàn tỉnh có khoảng 769 điểm có nguy cơ xảy ra thiên tai; trong đó 601 điểm chưa có biển cảnh báo và 168 điểm đã có biển cảnh báo.
Năm 2022, Lào Cai thiệt hại kinh tế gần 126 tỷ đồng do thiên tai gây ra (ảnh: LCĐT).
Lào Cai nhận định phòng chống thiên tai là nhiệm vụ quan trọng của cả hệ thống chính trị, là trách nhiệm và nghĩa vụ của toàn dân, toàn xã hội; trong đó Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, tổ chức và cá nhân chủ động, cộng đồng hỗ trợ, giúp nhau. Thực hiện phương châm “4 tại chỗ”, đề cao vai trò ứng phó tại cơ sở và trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức. Thực hiện đồng bộ các biện pháp, kết hợp hài hòa giữa giải pháp công trình và phi công trình; chú trọng quản lý rủi ro thiên tai, thích ứng với biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường. Tăng cường ứng dụng khoa học, công nghệ tiên tiến, kết hợp phát huy kinh nghiệm truyền thống về phòng chống thiên tai.
08 nhiệm vụ, giải pháp phi công trình “vì một xã hội an toàn trước thiên tai”
Hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật, cơ chế, chính sách đồng bộ, minh bạch tạo điều kiện để lồng ghép nội dung phòng chống thiên tai vào quy hoạch, kế hoạch, chiến lược phát triển của các ngành, địa phương theo hướng kết hợp đa mục tiêu, hạn chế tối đa việc gia tăng rủi ro thiên tai, thích ứng với biến đổi khí hậu, nhất là vùng ven sông, ven suối, khu vực đông dân cư bảo đảm đồng bộ, thống nhất, tạo môi trường pháp lý đầy đủ, phù hợp với thực tiễn, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ phòng, chống thiên tai.
Tổ chức thực hiện tốt công tác tuyên truyền về công tác phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai để tạo sự thống nhất về nhận thức và hành động trong chính quyền các cấp, cộng đồng dân cư. Đổi mới nội dung, đa dạng hóa hình thức, ngôn ngữ, phương thức truyền thông để phổ biến kiến thức phòng, chống thiên tai tới cộng đồng phù hợp với từng đối tượng, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Sử dụng các phương tiện truyền thống, lưu động, mạng xã hội tiếp nhận thông tin phản hồi của người dân “vì một xã hội an toàn trước thiên tai”.
Kiện toàn tổ chức bộ máy phòng chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn các cấp theo hướng tinh gọn, chuyên nghiệp, đủ số lượng, chất lượng, năng lực, quyền hạn, hiệu lực, hiệu quả để chỉ đạo, chỉ huy điều hành kịp thời. Xây dựng, kiện toàn và đào tạo lực lượng phòng chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn từ cấp tỉnh đến cấp huyện, cấp xã bao gồm: Lực lượng chuyên nghiệp và lực lượng bán chuyên nghiệp, tình nguyện viên. Từng bước xây dựng đội ngũ cán bộ nghiên cứu, hỗ trợ các hoạt động phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn.
Hiện nay, Văn phòng Ban Chỉ huy phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn tỉnh đang quản lý 50 trạm đo mưa tự động và 3 trạm thời tiết tổng hợp để dự báo, cảnh báo thời tiết thiên tai. Trong năm 2023, tiếp tục lắp đặt thêm 01 hệ thống thời tiết tổng hợp kết hợp với Đài khí tượng thủy văn Lào Cai có: 9 trạm quan trắc khí tượng thủy văn thuộc mạng lưới trạm quốc gia; 125 trạm đo tự động; 3 trạm thời tiết tổng hợp; các rađa thời tiết và các phần mềm dự báo, cảnh báo thời tiết, cảnh báo lũ quét, sạt lở đất như: Sản phẩm JMA- Nhật Bản; sản phẩm ECMWF- Châu Âu, Mỹ;… Dự kiến năm 2023 xây dựng bản đồ trượt lở đất tại 03 huyện; bản đồ hiện trạng các công trình phòng chống thiên tai để nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo. Đồng thời, cập nhật kịp thời kịch bản biến đổi khí hậu, dự báo về thiên tai, nguồn nước, nhất là các sông, suối sát biên giới để cảnh báo mưa, lũ, lũ quét, ngập úng, sạt lở đất, sạt lở bờ sông, suối và các hiện tượng thời tiết, thiên tai nguy hiểm khác.
Tổ chức diễn tập phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn cấp huyện và cấp xã. Trong đó cấp huyện tổ chức 01 cuộc diễn tập ứng phó với thiên tai và tìm kiếm cứu nạn tại huyện Mường Khương; 01 cuộc diễn tập ứng phó với sự cố hồ đập và tìm kiếm cứu nạn tại huyện Bảo Yên. Ở cấp xã tổ chức khoảng các cuộc diễn tập nhằm nâng cao trình độ tổ chức chỉ huy, chỉ đạo điều hành của lãnh đạo UBND, Ban chỉ huy phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn cấp xã và sự chỉ đạo phối hợp, hiệp đồng giữa các đơn vị trong việc ứng phó với các tình huống sự cố, thiên tai…
Đẩy mạnh hoạt động xây dựng thôn, bản, xã an toàn thiên tai trong chương trình xây dựng nông thôn mới. Từng bước xây dựng hệ thống truyền tin cảnh báo thiên tai từ trung tâm cấp xã về các thôn, bản và người dân. Tăng cường sự tham gia của người dân, các tổ chức xã hội, khu dân cư, cộng đồng trong quá trình xây dựng kế hoạch phòng chống thiên tai; hoạch định chính sách. Tập huấn, hướng dẫn, chia sẻ kinh nghiệm về giảm nhẹ rủi ro thiên tai với cộng đồng và người dân.
Từng bước chuyển đổi số trong phòng, chống thiên tai theo kế hoạch của UBND tỉnh; nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị của cơ quan tham mưu các cấp; xây dựng cơ sở dữ liệu, công cụ hỗ trợ trong phòng, chống thiên tai; nghiên cứu cơ chế chia sẻ thông tin, phương thức truyền tin; ứng dụng khoa học, công nghệ tự động hóa trong kết nối, cập nhật, phân tích dữ liệu về thiên tai để phục vụ hỗ trợ ra quyết định ứng phó thiên tai kịp thời, hiệu quả.
Tăng cường hợp tác quốc tế, chia sẻ thông tin, kinh nghiệm về phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn thông qua các chương trình, kế hoạch, dự án, đề án, nghiên cứu khoa học, chuyển giao ứng dụng công nghệ mới trong phòng, chống thiên tai, nhất là dự báo, cảnh báo thiên tai, quản lý rủi ro thiên tai, cứu hộ, cứu nạn, quản lý tài nguyên nước đối với hệ thống sông Hồng, sông Chảy; đồng thời, tranh thủ sự vận động ủng hộ, hỗ trợ của quốc tế trong phòng chống thiên tai, thích ứng với biến đổi khí hậu, giảm nhẹ rủi ro thiên tai.
Theo dõi sát tình hình thiên tai, kịp thời đáp ứng yêu cầu ứng phó khẩn cấp, khắc phục hậu quả thiên tai
Về nhà ở, tập trung triển khai thực hiện đồng bộ các chính sách an sinh xã hội, phúc lợi xã hội tại vùng bị thiên tai; trong đó chú trọng 21.547 nhà ở đơn sơ, 12.603 nhà ở thiếu kiên cố, 31.512 nhà ở bàn kiên cố chịu tác động mưa, bão, giông lốc, 41.378 chỗ ở kém an toàn, 1.215 chỗ ở phải di dời khẩn cấp; thực hiện hỗ trợ nhà ở cho hộ nghèo, hộ cận nghèo bị thiệt hại bởi thiên tai. Triển khai đánh giá chỗ ở an toàn trên địa bàn toàn tỉnh nhằm nắm bắt được mức độ chống chịu trước thiên tai đối với nhà. Bố trí sắp xếp dân cư 1.039 hộ; triển khai thực hiện tốt các dự án sắp xếp dân cư tập trung; đồng thời rà soát các hộ dân cư phát sinh mới đang sinh sống trong khu vực thiên tai nguy hiểm để bố trí sắp xếp kịp thời đảm bảo an toàn thiên tai; quản lý chặt chẽ việc xây dựng nhà ở.
Về sản xuất nông nghiệp, dự phòng giống cây trồng, vật tư nông nghiệp đảm bảo sản xuất trước tác động tiêu cực của thiên tai. Bảo vệ cây trồng, vật nuôi trước thiên tai: 33.318 ha lúa, 32.494 ha ngô, 8.400 ha chè, 3.380 ha chuối, 2.200 ha dứa, 890 ha cây dược liệu, 2.300 ha thuỷ sản, 631.100 con gia súc, gia cầm các loại,...; nâng cao chất lượng khoán bảo vệ rừng đặc dụng, rừng phòng hộ, rừng sản xuất: 277.748 ha, trồng rừng mới 3.000 ha, khoanh nuôi tái sinh rừng 3.373 ha, nâng tỷ lệ che phủ rừng lên 58,5% để phòng chống lũ ống, lũ quét, sạt lở đất. Thực hiện hỗ trợ thiệt hại thiên tai đúng quy định; lồng ghép hoạt động phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai với với hoạt động sản xuất nông nghiệp. Tiếp tục duy trì kết quả 62 xã nông thôn mới đã đạt được về phòng chống thiên tai. Trong năm 2023, hoàn thành việc xây dựng nông thôn mới 10 xã, nâng tổng số xã đạt tiểu chuẩn nông thôn mới lên 72/127 xã. Duy trì 100% số xã hoàn thành tiêu chí số 3 (trong đó có chỉ tiêu 3.2 về phòng chống thiên tai).
Về cơ sở hạ tầng tập trung sửa chữa, nâng cấp, hoàn thiện hệ thống hồ, đập bảo đảm chủ động phòng chống mưa, lũ theo mức thiết kế; bảo vệ 1.143 công trình thuỷ lợi, các cơ sở hạ tầng nông nghiệp, nông thôn trước thiên tai và 67 hồ, đập thuỷ điện. Thực hiện kiên cố hoá kênh mương 78,5%; tỷ lệ hộ dân nông thôn được sử dụng nước hợp vệ sinh đạt 96,5%; hoàn thành quy trình vận hành, phương án bảo vệ, quy trình bảo trì của 100% các công trình thủy lợi. Kiểm soát an toàn 14 hồ thải khai thác khoáng sản; hạn chế việc san lấp sông, suối; củng cố, nâng cấp bảo đảm an toàn đập, hồ chứa nước. Nâng cấp hệ thống trữ nước, tiêu thoát nước, phòng chống ngập úng do mưa lớn, lũ. Đầu tư khắc phục các vị trí đường giao thông gây cản trở thoát lũ để đảm bảo an toàn, không làm gia tăng rủi ro thiên tai. Xây dựng, sửa chữa, nâng cấp, kết hợp đa mục tiêu các trụ sở cơ quan, công trình công cộng như: Y tế, giáo dục, văn hóa thể thao, du lịch, nhà văn hoá cộng đồng thành nơi tránh trú khi xảy ra thiên tai.
Năm 2023 cần tiếp tục nâng cấp hệ thống tiêu thoát nước, phòng chống ngập úng do mưa lớn, lũ trên địa bàn tỉnh.
Theo dõi sát tình hình thiên tai, không để xảy ra tình trạng người dân bị thiếu lương thực, nhất là tại các khu vực đặc biệt khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Giám sát việc thực hiện chế độ chính sách đảm bảo đúng quy định, hiệu quả; các hộ gia đình bị thiệt hại do thiên tai được thực hiện chính sách hỗ trợ theo quy định. Triển khai, thực hiện tốt công tác tìm kiếm cứu nạn, cứu hộ; trưng dụng các trụ sở cơ quan, trường học, cơ sở y tế, nhà sinh hoạt cộng đồng,… tại khu vực xảy ra thiên tai để tiếp nhận người dân và sơ, cấp cứu người bị nạn; hỗ trợ hộ gia đình có người bị chết, bị thương do thiên tai theo quy định; hỗ trợ lương thực, thực phẩm, thuốc chữa bệnh, nhu yếu phẩm thiết yếu cho nhân dân vùng bị thiên tai, trong đó ưu tiên các đối tượng là người già, người tàn tật, phụ nữ, trẻ em. Vệ sinh môi trường, phòng chống dịch bệnh; bình ổn giá cả thị trường; đề xuất giải pháp khôi phục, sửa chữa, nâng cấp công trình hạ tầng phòng chống thiên tai, các công trình công cộng, các công trình hạ tầng nông thôn, công trình trọng điểm, các dự án khẩn cấp cần hỗ trợ đảm bảo kịp thời, đúng quy định.
Lồng ghép nội dung phòng, chống thiên tai với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Tập trung ưu tiên nguồn lực nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo thiên tai; xây dựng bản đồ trượt lở đất tại 03 huyện; thực hiện các hoạt động phòng chống thiên tai; xử lý dứt điểm các công trình trọng điểm, xung yếu; bảo đảm an toàn hồ, đập phòng chống thiên tai; di dời dân cư khẩn cấp ra khỏi khu vực thiên tai nguy hiểm; xử lý sạt lở bờ sông, suối; nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị, phương tiện phục vụ chỉ đạo điều hành phòng, chống thiên tai, cứu hộ cứu nạn. Tăng cường phân cấp, phân quyền đảm bảo huy động kinh phí kịp thời đáp ứng yêu cầu ứng phó khẩn cấp, khắc phục hậu quả thiên tai.
Lào Cai chịu rủi ro thiên tai cao nhất là cấp độ 3
Rủi ro thiên tai được phân thành 05 cấp tăng dần về mức độ rủi ro, bao gồm: Cấp độ 1, cấp độ 2, cấp độ 3, cấp độ 4, cấp độ 5. Lào Cai chịu tác động của cấp độ rủi ro thiên tai cao nhất là cấp độ 3. Do đó tỉnh chủ động xây dựng phương án ứng phó thiên tai theo quy định; phân công, phân cấp trách nhiệm và phối hợp trong ứng phó thiên tai; trong đó xác định thời điểm ứng phó, kịch bản ứng phó, các biện pháp ứng phó, bảo vệ các công trình phòng chống thiên tai, các công trình hạ tầng, nhất là các công trình trọng điểm xung yếu, sơ tán, bảo vệ người, tài sản, bảo vệ sản xuất; bảo đảm an ninh trật tự, giao thông, thông tin liên lạc,...
Căn cứ tình hình thực tế và loại hình thiên tai, mức độ ảnh hưởng, kịch bản ứng phó, các biện pháp ứng phó; Chủ tịch UBND tỉnh huy động lực lượng, phương tiện, vật tư, trang thiết bị ứng cứu phù hợp. Năm 2023 dự kiến huy động 17.335 người thuộc Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh, Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh, Công an tỉnh, các sở, ngành, huyện, thị xã, thành phố, doanh nghiệp, các xã, phường, thị trấn. Trong đó lực lượng thường trực sẵn sàng ứng cứu luôn duy trì 9.274 người, lực lượng huy động 8.061 người. Huy động 116.622 phương tiện, vật tư, trang thiết bị.
Kinh phí để thực hiện phòng chống thiên tai năm 2023 là gần 119 tỷ đồng từ Quỹ Phòng chống thiên tai, ngân sách tỉnh, dự phòng ngân sách trung ương. Nguồn kinh phí khôi phục sản xuất, nâng cấp, tu bổ, sửa chữa các công trình hạ tầng bị thiệt hại do thiên tai gây ra lồng ghép với Nghị quyết số 40/NQ-HĐND ngày 07/12/2022 của HĐND tỉnh và Quyết định số 3389/QĐ-UBND ngày 09/12/2022 của UBND tỉnh; cùng với đó là các nguồn kinh phí hợp pháp khác./.