Phế tích Thành cổ Lùng Thẩn nằm trên đỉnh núi đá tại thôn Nà Chí Phàng, xã Lùng Thẩn, huyện Si Ma Cai (Ảnh tư liệu)

Phế tích Thành cổ Lùng Thẩn là công trình kiến trúc quân sự được xây dựng bằng đá vào những năm giữa thế kỷ XIX, được Nhân dân địa phương quen gọi bằng cái tên Thành cổ Giàng Chẩn Mìn, theo tên của người khởi xướng xây dựng Thành cổ. Ông cùng Nhân dân trong vùng xây dựng khu vực thành lũy chống giặc Pháp xâm lược. Đây là công trình quân sự khá độc đáo và cũng còn khá nguyên vẹn. Công trình Phế tích Thành cổ này được xây dựng nhằm chống giặc ngoại xâm cũng như quân phỉ rất hiệu quả. Công trình được chia làm nhiều đơn nguyên kiến trúc: Đơn nguyên 1, thành Nam, với tổng chiều dài 158,59m, được chia làm 2 đoạn thành, gồm thành nằm bên trái cổng thành dài 127,59m và đoạn thành bên phải cổng thành dài khoảng 28m. Chính giữa khe núi là nơi có vị trí thấp nhất và cũng là lối ra, vào khu vực thành cổ, rộng khoảng 3m; Đơn nguyên 2, thành Tây Nam, để bảo vệ khu vực trong thung lũng, Giàng Chẩn Mìn cho xây dựng một đoạn thành khác dài 60,66m nối từ núi Láo Chỉn Sảng sang núi bên cạnh tạo lối vào thành rộng hơn 2m.

Qua thời gian, chịu ảnh hưởng của thời tiết và chiến tranh, công trình giờ chỉ là Phế tích, nhưng những chi tiết của kiến trúc ghi dấu lịch sử, văn hóa vẫn hiển hiện rõ nét, như đoạn tường thành chính dài khoảng 173m được vắt ngang giữa hai khe núi Láo Chín Sáng với núi Háng Chà. Đoạn tường thành này được xếp bằng đá tự nhiên dựa trên địa hình vốn có của núi nên thành không xếp thành một đường thẳng mà có những đoạn nối liền với những khối đá tự nhiên. Thành kè đá còn khá kiên cố và chắc chắn, điểm cao nhất 2,2m, chân thành rộng trung bình 1,2m.

Hình ảnh mộ ông Giàng Chẩn Mìn trong Thành lũy cổ

Về phần mộ của ông Giàng Chẩn Mìn: Ông Giàng Chẩn Mìn là người khởi xướng xây dựng thành cổ này, ông cùng Nhân dân trong vùng xây dựng khu vực thành lũy chống giặc ngoại xâm, chống phỉ phương bắc (Lưỡng Quảng) cho Nhân dân nơi đây yên ổn làm ăn và ông mất năm 1854. Yêu quý và kính phục Giàng Chẩn Mìn, Nhân dân địa phương đã chôn cất ông ngay trong Thành lũy cổ. Ngôi mộ dài 7,5m, cao 2,2m, rộng 5,0m. Hướng nhìn sang phía Bắc (Trung Quốc). Cửa mộ được làm bằng những tấm đá gép lại trên đó được khắc chữ Nho, trên cửa tạo mái có trang trí hoa văn chằn dải và hoa Cúc.

UBND tỉnh giao Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND huyện Si Ma Cai xây dựng phương án bảo vệ, quản lý, tu bổ và sử dụng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh Phế tích Thành cổ Lùng Thẩn theo đúng quy định hiện hành của Nhà nước.

Nguyễn Hằng