Theo đó, Di tích lịch sử Đền Cô Tân An thuộc xã Tân An, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai được xếp hạng quốc gia tại Quyết định số 3743/QĐ-BVHTTDL ngày 28/10/2016.

Ngày hội lễ tế Đền (Ảnh: ST).

Đền Cô Tân An - Di tích lịch sử cấp tỉnh Đền Cô Tân An, thuộc xã Tân An, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai (còn gọi là Đền Cô Bé Thượng Ngàn), được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh năm 2010, là nơi thờ tự một nữ chúa Thượng Ngàn có tên Nguyễn Hoàng Bà Xa, đã có công chinh phạt giặc ác, giữ yên bờ cõi, được cư dân vùng Bảo Hà và Khau Ban (địa danh Văn Bàn cổ xưa) suy tôn là vị Thánh Mẫu.

Theo sử sách chép lại, vào cuối đời Lê, niên hiệu Cảnh Hưng (1740-1786), khi khắp vùng Qui Hóa, nhất là châu Thủy Vỹ, Văn Bàn luôn bị giặc cướp tàn phá, “Khắp vùng loạn lạc, dân cư điêu tàn, ruộng đất bỏ hoang”. Trước sự loạn lạc ấy, bà Nguyễn Hoàng Bà Xa đã cùng cha là Thần Vệ quốc Nguyễn Hoàng Bẩy đứng lên chiêu dụ đồng bào các dân tộc thiểu số như Dao, Giáy, Nùng áo xanh… khẩn điền khai mỏ, đánh đuổi giặc ngoại xâm, bảo vệ bờ cõi, giành lại cuộc sống ấm no cho muôn dân. Khi bà mất đi, “Hương thơm còn lẫy lừng, ảnh hào quang sáng tỏ muôn nơi”, để tưởng nhớ công lao to lớn của bà nhân dân trong vùng tạc dạ ghi ơn và đóng góp công sức, tiền của xây dựng đền thờ, cử người trông coi hương khói thường xuyên. Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, sự biến đổi của thiên nhiên, hiện nay ngôi đền đã được tôn tạo, xây dựng lại trên chính vị trí khu đất linh thiêng xưa (trên nền đất rộng, ngay bên bờ sông Hồng, nhìn theo hướng Đông Bắc, đối diện với di tích lịch sử văn hóa Quốc gia đền Bảo Hà), trở thành địa chỉ du lịch tâm linh uy linh thu hút đông đảo du khách thập phương.

Lễ tế tại đền Cô Tân An.

Đền Cô Tân An là một điểm hội tụ tín ngưỡng tôn giáo dân tộc vùng Tây bắc, nên Đền còn là nơi giáo dục truyền thống tích cực, là một sản phẩm văn hoá tất yếu của tinh thần yêu nước, truyền thống "Uống n­ước nhớ nguồn" của nhân dân ta. Không những thế, Đền Cô Tân An còn mang một ý nghĩa sâu sắc về tinh thần và lòng tự hào dân tộc, làm tăng c­ường tinh thần đoàn kết các dân tộc trong vùng, góp phần tích cực củng cố khối đoàn kết dân tộc trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam.

Để đáp ứng nguyện vọng của đông đảo các tầng lớp nhân dân cũng như du khách thập phương và để di tích mang đúng ý nghĩa lịch sử lâu đời, kể từ khi ngôi đền được xây dựng lại tại vị trí cũ, hàng năm, Đảng bộ và chính quyền xã đã duy trì việc tổ chức lễ hội đền Cô Tân An vào ngày 17 tháng Giêng (âm lịch) và cũng là ngày lễ tế Đền. Đây là dịp để nhân dân và du khách đến dâng hương tưởng nhớ vị anh hùng đã có công xây dựng và bảo vệ Tổ quốc và cũng là hoạt động cầu nối gắn kết chặt chẽ của hai di tích đền Bảo Hà - đền Cô Tân An trong tuyến du lịch về cội nguồn được tổ chức thường niên giữa ba tỉnh Lào Cai - Yên Bái - Phú Thọ. 

Theo Quyết định Đền Cô Tân An xếp hạng Di tích quốc gia, khu vực bảo vệ di tích được xác định theo biên bản và bản đồ khoanh vùng các khu vực bảo vệ di tích trong hồ sơ. Đồng thời, UBND các cấp nơi có di tích được xếp hạng, trong phạm vi nhiệm vụ và quyền hạn của mình, thực hiện việc quản lý nhà nước đối với di tích theo quy định của pháp luật về di sản văn hóa.

Lệ Hằng