Phế tích đồn Trấn Hà, thôn Tân An 1, xã Tân An, huyện Văn Bàn là công trình quân sự trọng yếu của nước ta từ khoảng thế kỷ thứ XI đến thế kỷ XIX. Đồn Trấn Hà là một trong những đồn trấn giữ vùng biên ải trong tuyến phòng thủ dọc sông Hồng của nước ta thời kỳ phong kiến còn lưu lại cho đến ngày nay. Vào thời Lý (thế kỷ XI) Đồn Trấn Hà đã xuất hiện với vai trò là trạm chuyên sửa chữa thuyền. Đến thời Trần, cửa quan Bảo Hà trở thành hậu cứ quan trọng của Bảo Thắng, giữ vai trò trọng yếu về quân sự và giao thương.

Một bức tường thành của Phế tích Đồn Trấn Hà (Ảnh: MH)

Trải qua thăng trầm của lịch sử, Đồn Trấn Hà ngày nay chỉ sót lại dấu tích một đoạn tường của đồn trú cao 4,3m, rộng còn lại 4,3m và dày 50-52 cm. Theo kết quả thám sát, phân tích vật liệu xây dựng tường thành tại di tích, bước đầu xác định kiến trúc Đồn Trấn Hà còn lại hiện nay được xây dựng vào nửa cuối thế kỷ XIX (thời nhà Nguyễn). Những giá trị lịch sử của Đồn Trấn Hà đã được chính sử ghi nhận và khẳng định vai trò trọng yếu trong các lĩnh vực quân sự, kinh tế suốt thời kỳ phong kiến đến đầu thế kỷ XX. Thế kỷ XVI-XVII, vùng đất Tân An, Bảo Hà ngày nay đã là một trung tâm văn hóa, kinh tế, chính trị sầm uất, giao thương phát triển, trên bến dưới thuyền. Đồn Trấn Hà luôn được chọn là nơi quan yếu lợi hại cùng với cửa quan Bảo Thắng trở thành hậu cứ quân sự quan trọng, là nơi đóng bản doanh quân thủy, bộ của nước ta. Về mặt kinh tế, Đồn Trấn Hà còn có vai trò quan trọng trong hoạt động lưu thông đường thủy, bộ và đường sắt giai đoạn cuối thế kỷ XIX và thế kỷ XX. Với vai trò, vị trí hết sức quan trọng, Đồn Trấn Hà luôn được các triều đình phong kiến phát huy sức mạnh về kinh tế, quân sự giữ vững tuyến phòng thủ dọc sông Hồng trong cuộc đấu tranh chống giặc ngoại xâm phương Bắc cũng như hoạt động giao thương với nước bạn.

Việc xếp hạng Phế tích Đồn Trấn Hà là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh có ý nghĩa trong việc gìn giữ, bảo tồn những giá trị lịch sử, văn hóa vật thể và phát huy giá trị của di tích phục vụ phát triển du lịch tại địa phương, đồng thời là nơi để giáo dục truyền thống về lịch sử cách mạng, văn hóa tốt đẹp, tinh thần yêu nước, đấu tranh cách mạng, chống giặc ngoại xâm, bảo vệ bờ cõi của Tổ Quốc cho thế hệ hôm nay và mai sau.

Ủy ban nhân dân tỉnh giao Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; UBND huyện Văn Bàn xây dựng phương án bảo vệ, quản lý, tu bổ và sử dụng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh Phế tích Đồn Trấn Hà theo đúng quy định hiện hành của nhà nước.

Lệ Hằng